NFT nedir? Her şey nasıl başladı?
Merhabalar, bu yazıda NFT nedir ve bu yolculuk nasıl başladı anlatmaya çalışacağım. Bu yazı için araştırma yaparken ben de bir sürü yeni detay öğrenmiş oldum umarım herkesin faydalanabileceği bir yazı olur.
NFT nedir?
İlk önce bu terimin ne olduğunu anlamamız lazım. NFT yani “Non Fungable Token” tanımının kısaltmasıdır.
Peki Fungable bu bağlamda ne anlama geliyor?
Örneğin basılan her 10 TL kağıt para birbiri ile aynı değere sahiptir ve herhangi iki kişi kendi 10 TL’lerini değiştirdiği zaman taraflar için herhangi bir değer değişimi yaşanmaz. Bu 10 TL’nin “Fungable” olduğunu gösterir. Tüm kağıt 10 TL’ler üstlerindeki seri numarası dışında tüm özellikleri ile aynı değere sahiptirler ve ayırt edilemezler.
Buna karşın Non Fungible olma durumu ise koleksiyoncu iki bireyin 1970 dönemine ait ellerinde tuttukları 10.000 TL’lik banknotlar veya pullar örneklendirilebilir. Bu parçaların değeri; ne kadar iyi korundukları, ne kadar az kullanıldıkları, veya üzerindeki seri numaralanın kaç olduğuna bakılarak karar verilebilir. Artık birer koleksiyon eşyasına dönüştükleri için bu parçalar emsalsiz ve özgün kabul edilir ve fiyatları belirlenirken alıcı ile satıcı kendi değerlendirmeleri ile ortak bir noktada buluşmaya çalışır. Net bir değeri yoktur bir kere satıldıktan sonra aynı değeri koruyacağına dair bir güven taraflarca garanti edilemez. Yani Non Fungable kısmı herhangi özgün bir parça için kullanılabilecek bir tabirdir. Bu parça bir fotoğrafta veya bir konser bileti de olabilir bir para koleksiyonu da. Pokemon furyasını yakalamış arkadaşlar kartların ne kadar değerli olduğunu hatırlayacaktır, günümüzde bile bu kartların ilk baskı serisinden olanları milyonlarca dolara alıcı bulmaktadır. Bu Pokeman kartlarından geriye kalanların her biri Non Fungable olarak düşünülebilir.
Non Fungable Token ise bu durumun blockchain teknolojisine aktarılmış ve özgün bu parçaların tokenize edilmiş tüm hallerine verilen isimdir. NFT haline getirilecek bu parçaların bir sınırı yoktur. Neredeyse aklınıza gelebilecek her şey NFT haline dönüştürülebilir. Bu bir fotoğraf olabileceği gibi, müzik parçası, video, arsa, tweet, facebook postu, hatta kendiniz bile olabilirsiniz. Geçtiğimiz günlerde Hollanda’lı bir kişi ruhunu NFT olarak satışa çıkardı. (Habertürk Haberi) Tek ihtiyacınız olan bir ekosistem ve gerekli yazılım bilgisidir. Aynı NFT’yi farklı blockchainlere koyabilir hatta başka birinin yarattığı bir NFT’yi kendi NFT’niz olarak tekrar piyasada satışı koyabilirsiniz, şu an için tüm bu işlemler için herhangi bir sınır veya kural bulunmamaktadır.
NFT Tarihi
NFT’lerin blokchain tarihi tahmin ettiğinizden daha eski olabilir. Bugünkü NFT’ler gibi olmasada genel kabul ilk örneklerin 2012 yılında Colored Coins (Renkli Jetonlar) ile ortaya çıktığı yönünde. Matematikçi ve kriptolog Meni Rosenfeld tarafından Aralık ayında yazılan “whitepaper” (https://bitcoil.co.il/BitcoinX.pdf isteyen arkadaşlar detaylı inceleyebilir) blockchain üzerinde yapılacak bazı değişiklikler ile kişisel veya kurumsal bazda özelleştirilebilecek bir sistem önermiştir.
Bu sistem basitçe şu şekildedir. Herhangi bir kurum veya kişi istediği adette Bitcoin satın alır. Daha sonra bu bitcoini ek kodlarla renklendirir(damgalar) ve özelleştirir. Bu renklendirme ile artık aynı cüzdan ayarlarına sahip tüm kullanıcılar bu özelleştirmiş bitcoini diğerlerinden ayırt edebilmektedir. Ancak bitcoinin değerinin artacağı göz önünde bulundurularak bu renklendirme daha çok Satoshi olarak adlandırılan, bitcoinin alt birimi üzerinden yapılmıştır. Satoshi ile Bitcoin arasında Kuruş ile Türk Lirası arasındaki ilişki vardır ve 1 BTC = 100.000.000 Satoshidir. Bu renklendirme özelliği teoride bitcoini sınırsız alan açmış ve o yıllarda devrimsel bir değişiklik olduğu yönünde büyük bir heyecan uyandırmıştır. Günümüzde kullanılan Layer 2 sistemlerinin temel yapı taşlarından bazıları bu sisteme dayanmaktadır.
Bir örnek vermek gerekirse Bitburger adlı bir hamburger zinciri olduğunu ve bu zincirin ödemeleri Bitcoin ile kabul ettiğini düşünelim. Bu zincir bitcoinin sert iniş ve çıkışlarından etkilenmemek adına 10 adet bitcoin alıp bunların içindeki toplam 1 Milyar Satoshi’yi renklendirerek(damgalayarak) bu özel coinlerin şirket tarafından 1 adet Satoshi’nin 1 dolara eşit olarak kabul göreceğini belirtebilir. Kendi bünyesine özel 1 milyar dolarlık bir ödeme sistemi yaratmış olur. Damgalanmış bitcoinlerin yayıldığı tüm müşteriler eğer uygun cüzdanları varsa bu Satoshileri tanımlayabilir ve iki taraf içinde kolay bir alışveriş imkanı doğar. Bu sistem daha da geliştirilerek şirket hisseleri, bonolar ve devlet tahvilleri, MTA’lar ve akıllı kontratlar gibi finansal sistemin her alanında kullanılabilecek şekilde ayarlanabilir.
Teorik açıdan çok uygun görünen bu sistemin olumsuz yanları da bulunmaktadır.
Bu özel damgaları yapan kurum ve kişilere olan güvenin sağlanamaması ve herhangi bir şikayet merkezi bulunmadığı için dolandırılma riskinin artması
Ekosistemi destekleyecek büyüklükte grupların oluşamaması veya alternatif ekosistemlerin tercih etmesi.
Kötü niyetli yazılımcılar tarafından benzer renklendirme kopyaları çıkarılarak bu konuda deneyimsiz olan müşterilerin dolandırma ihtimali.
Bu sistemi kullanacak grupların kullanması gereken cüzdanların normal bitcoin cüzdanlarından özerk olması ve bu yayılımın istenildiği hızda gerçekleşmemesi
Bitcoin’den kaynaklı transfer sürelerinin uzun sürmesi ve ödenecek kesintilerin sabit olmaması
Renkli Jetonlar için en popüler uygulama Flavian Cherlon tarafından 2014 yılında kurulan ve 2018 yılına kadar devam Coinprism cüzdanı olmuştur. Coinprism bu özelleştirilmiş cüzdanlar arasında en popüler olanı ve Renklendirilmiş Bitcoinleri kullanıcılarının tanımasını kolaylaştıran özel bir cüzdan uygulaması yaratmıştır. Bu uygulamanın 2018 yılında kapanması da resmi olmasa bile Renkli Jeton kullanımların sonu olarak düşünülebilir. BTC komünitesi genel olarak BTC’nin ana amacından hiçbir zaman uzaklaşmaması konusunda her zaman çok ısrarcı olmuştur.
2014 yılı aynı zamanda günümüz NFT’lerine benzeyen şekliyle ilk NFT’nin yaratılması ve transferinin gerçekleştiği yıldır. Bu NFT kendisi ressam ve sanatçı olan Kevin Mccoy tarafında yaratılmıştır. Aşağıda gördüğünüz ilk NFT örneğinin ismi “Quantum”’dur ve Ethereum versiyonları Amerika’da ünlü açık arttırma şirketi Sotheby’s tarafından $1.400.000 dolara satılmıştır. Ethereum versiyonu diye belirttim çünkü aslında bu ilk NFT Namecoin adlı bir başka ekosistemde yaratılmıştı. Ancak Namecoin sisteminde yaratılan her bir işlemin en fazla 250 günde bir işlem sahibi tarafından onaylanması gerekmekteydi ancak bu ilk NFT’nin satışından sonra 250 günlük sürede bu onaylanma gerçekleştirmediği için yaratılan bu ilk NFT’nin iptali gerçekleşmiştir. Yukarıda da belirttiğim gibi bir başka ağda (Ethereum) aynı NFT yaratılmış ve satışı gerçekleşmiştir.
Şu anda baktığınız resim blockchainde ilk yapılan NFT.
Bu dönemler Renkli Jetonlar sonucu ortaya çıkan bir başka girişim ise 2014 yılında kurulan Counterparty uygulaması olmuştur. Bu uygulama bitcoin üzerine kurulu P2P takas yapma platformudur. Kendi coinleri olan XCP’yi kullanmaktadırlar. Günümüzdeki NFT’lere benzeyen ilk örnekler bu uygulamada ortaya çıkmıştır. Bunların en başında Spells of Genesis ile yapılan bir anlaşma gelmektedir. Spells of Genesis o dönemlerde Amerika’da oldukça popüler kart oyunlarından biridir. (Popülerlik olarak ilk beşte bulunmuştur.) Şirket olarak bir risk alıp ilk blockchain tabanlı NFT kart oyunu çıkarma kararı almış ve o dönemde başarılı da olmuşlardır. Oyun hem blockchain dışında oynanabilirken istenildiğinde oyun süresince elde edilen özel kartlar bitcoin blockchainine aktarılarak kişiselleştirebilir ve daha sonrasında blockchain üzerinde takas edilebilir hale getirilmiştir. Günümüzde hala bu oyunun bazı kartlarıı ilk olması nedeniyle oldukça değerlidir. Bu oyun aynı zamanda “crowdfounding” yöntemiyle ilk coin ICO’su sayılabilecek bir süreçte yaşamışlardır. Bir başka heyecan yaratan NFT çalışması ise yine Counterparty üzerinde kurulan ve ilklerden olan RAREPEPE NFT’leridir. Bu NFT’ler toplamda 300 adet ile sınırlandırılmış olup bir meme olan PEPE karakterinin SATOSHI NAKAMOTO ile özdeşleşen figür birleşiminden oluşan 300 farklı versiyonunu içermektedir. https://xchain.io/asset/RAREPEPE isteyenler bu linkten bu NFT’leri inceleyebilirler. Bu yazı yazılırken 6 gün önce bu NFT’lerden bir tanesi $44.500’a satılmıştır. 2021 yılında ise HomerPepe adlı bir başka NFT 205 ETH ($320.000) fiyatına satılmıştır.
Rarepepe NFT örneği
Bu ve benzer isimdeki NFT’leri alırken çok dikkat etmek gerekmektedir lakin birçok kopyası ve farklı versiyonları tekrar tekrar yaratılmış ve alıcıları bir nevi dolandırmak amaçlanmıştır. Kripto dünyasında olan kurallar NFT özelinde çok daha azdır bu nedenle herhangi bir NFT alış satış işleminde detayları iyice gözden geçirmek çok önemlidir.
RAREPEPE’den bir sonraki büyük hype ise muhtemelen NFT ile ilgilenen herkesin en azından adını bir kere duyduğu CryptoPunks ve hemen ardından çıkan CryptoKitties koleksiyonları ile olmuştur. Bu koleksiyonların tahmin edeceğiniz gibi en büyük özelliği Ethereum üzerinde çıkması ve günümüze kadar ulaşan popüleritesi ile olmuştur. CryptoPunks ilk başta 10.000 adet ayrı NFT’yi bedava olarak dağıtıma sunmuştur. Dağıtım hemen tamamlanması ile 5 yıl önce ilk Punk’lar $74 civarı fiyata satılmıştır. 2022 yılına geldiğimizde ise en son satılan en değerli Punks fiyatı $23.7 Milyon dolardır. CryptoKitties’in ise ilk örnekleri $66 dolar gibi bir fiyata satılırken yeni fiyatları $300.000 civardındadır. CryptoPunks ilk çıkan Ethereum NFT’lerinden olduğu için çıktığı yıllarda sadece ERC-20 protokolü bulunmaktaydı. CryptoKitties ise daha sonra geliştirilen ve tek bir kontratta bölünmeyi ve parçalara ayrılmayı engelleyen ERC-721 protokolü ile üretilmiştir. Özellikle CryptoPunks’ın yaratıcıları olan Larva Labs ekibi ilerleyen yıllarda oldukça önemli bir topluluk kurdular.
CyrptoKitties NFT örneği
2018 yılından 2021 yılına kadar ise bir çok farklı alanda NFT’ler popülerliğini arttırmıştır. Jack Dorsey’in ilk tweet’ini 2 milyon dolara satması ve ardından Mike Winkelmann adlı bir fotağrafcının oluşturduğu 5000 fotoğraflık kolajının 69 milyon dolara satılması tüm haber kanallarına düşmüştür. 2021 yılında bir başka çılgınlık Yuga Labs’in çıkardığı Bored Apes Yacht Club oluşturmuştur. Yine 10.000 adet ile sınırlı olan bu NFT’ler özellikle Amerika’da bir çok ünlünün gösterdiği ilgiden dolayı oldukça popülerleşmiş ve en değerli NFT’ler arasında yerini almıştır. Yakın zamanda çıkardıkları ApeCoin ile bunu ünü daha da arttırmış kendi DAO’larını kurmuşlardır.
Jack Dorsey'in 2 milyon dolarlık tweeti.
Ethereum ağının ardından özellikle Solana ve AVAX ağlarında transfer ücretlerinin düşük olması nedeniyle ortaya çıkan NFT patlaması ise 2021 yılının yaz aylarında oldukça revaçta olmuştur.
Cryptopunks NFT örneği
NFT Satın Alma ve Satışı Nasıl Yapılır
NFT'leri satın almak herhangi bir coinin akıllı kontratını imzalamak ve onaylamaktan farksızdır. Bunu kolaylaştırmak adına "Marketplace" olarak çeşitli platformlar kurulmuştur. Bu platformlar sizi kontrat onaylama sırasında kafa karışıklığı yaratabilecek kod karmaşasından kurtararak daha kolay bir arayüz ile işlemlerinizi yapmanızı sağlar. Her NFT'yi gerek fotoğraf gerekse diğer özellikleri ile görsel veya işitsel olarak göstererek kullanıcıların daha kolay işlem yapmasını amaçlar. Platformlara her ağ özelinde farklı adresler kullanılarak ulaşılabilmektedir. Bunlar arasında en popüler olanı ve en çok kullanılanı Ethereum ağı için olan www.opensea.io sitesidir. Bu site üzerinde sadece 2021 Ocak ayında 5 milyar dolarlık işlem hacmi oluşmuştur. Bir NFT'yi satın almak için ilk yapmanız gereken bu siteye girip cüzdanınızı(metamask) bağlamaktır. Cüzdanınızı siteye bağladıktan sonra hesabınızda bulunan tüm NFT'leri görebilirsiniz. Platform sunduğu pazar yerinde beğendiğiniz NFT'yi seçip arayüzde direk satın al veya eğer opsiyonu açıksa açıkarttırma özelliği ile istediğiniz teklifi vermeniz ardından işlemi cüzdanınızda onaylanamanız yeterlidir. Bu işlemler Amazon.com gibi bir Pazar Yeri sitesinden ürün almaya benzetilebilir. Akıllı kontratı onaylamanız ile işlem blockchaine eklenir ve ağ üzerinde ilgili NFT'nin sahibinin artık sizin cüzdanınız olduğu kaydedilir. Bu diğer tüm ağlarda benzer Pazar Yerleri'ne girerek ve ilgili ağın cüzdanını bağlayarak gerçekleştirebileceğiniz işlemlerdir. Aşağıda bazı ünlü ağlar ve ilgili platformlarını bulabilirsiniz.
Ethereum (ETH)
Opensea
Rarible
Avalanche (AVAX)
Kalao
NFT Trade
Solana (SOL)
Solanart
Magic Eden
Solsea
NFT’ler ile ilgili bilmeniz gereken bir diğer önemli nokta ise NFT’lerin(jpeg, waw) gibi dosyaların bir çoğunun blockchain içinde kayıtlı olmadığıdır. Bunun en önemli nedeni blockchainde özellikle Ethereum ağında veri boyutunun depolanmasının oldukça pahalı olmasıdır. İlk dönemlerde bu dosyaların tamamı “https:” ile başlayan ve bildiğimiz internet sitelerin yerel sunucularında tutulmaktaydı. Daha sonraları daha güvenli sayılabilecek olan IPFS sistemi kurulmuştur. Günümüzde kullanılan NFT'lerin bir çoğu IPFS üzerinde yedeklenmiştir. P2P olan bu sistem birden daha fazla sunucuda yedekleme yaparak daha güvenli bir veri akışı ve verilerin daha iyi korunmasını amaçlamıştır. Bu sistem aynı zamanda yapılan işlemlerin geçmişini tuttuğu için NFT’ler için uygun bir zemin oluşturmuştur. Yapılan her değişikliği sisteme kaydetmektedir. Aldığınız NFT'nin nerede kaydolduğunu genelde NFT'nizin kontrat adresini incelerseniz bulabilirsiniz. Eğer normal bir internet sitesine verilen bir link var ise bu linkin tamamen kaybolabileceğini bilerek satın almayı gerçekleştirin. Sürecin devamında Filecoin yine IPFS altyapısını kullanarak bu yedekleme işini merkeziyetsizleştirmeyi amaçlamıştır. Filecoin ve Arweave gibi merkeziyetsiz sistemler NFT'ler için hem merkeziyetsiz bir depolama şansı yaratmış hem de blockchain ruhuna daha uygun bir sistem gelişmesine olanak sağlamıştır.
Bored Ape NFT örneği
Gelelim herkesin merak ettiği konuya peki biz NFT alarak nasıl zengin olacağız…
Bu soruyu sona bırakmamın önemli bir nedeni var çünkü cevabını ben bilmiyorum 😊. Açıkası NFT özelinde bu cevabı bilen pek fazla yatırımcı da olduğunu düşünmüyorum. 2017 yılında muhtemelen kimse CryptoPunks’ı bu gelecekte çok değerlenebilir çünkü çizimler mükemmel diye düşünerek almamıştır. Bu nedenle bir NFT yatırımı yaparken ön araştırmasında projenin “hype” yapma ihtimalini göz önünde bulundurulur. Bunu çeşitli platformlardaki takipçi sayılarından ve etkileşim oranlarına bakarak değerlendirebilirsiniz. Proje üreticilerinin, eğer varsa daha önce oluşturduğu benzer projeler ve takipçilerinin yoğunluğu bir diğer önemli faktördür. Aynı şekilde projeyi destekleyen kişiler ve yapılan reklamlar kritik bir rol oynayabilir. Bu bilgiler her ne kadar tam bir garanti sağlamasada şansınızı artırabilecek bir etken olarak görebilirsiniz.
Sonuç olarak NFT'ler günümüzde daha tam anlamıyla kullanım alanları netleşmeyen daha çok yaratılan reklam gücü ve "hype" ile büyüyen projelerdir. Gelecekte bir çok önemli konu, kuruluş ve iş için kullanılabilecek olan NFT'ler için bu dönem hazırlık ve temellendirme evresi olarak görülebilir. Çok ciddi kazançlar sağlanabilecekken aynı şekilde büyük kayıplarında yaşabileceğinin unutmamak gerekir.
Herkese bol kazançlı günler dilerim.
Kaynaklar:
https://bitcoil.co.il/BitcoinX.pdf ---Coinprism Whitepaper’ı
https://xchain.io/ --- Counterparty block explorer
https://spellsofgenesis.com/ --- Spell Of Genesis Oyununun Sitesi
https://rarepepes.com/ --- RarePepe sitesi
Ek Kaynaklar
https://www.coindesk.com/markets/2018/03/29/colored-coins-startup-coinprism-is-shutting-down/
https://andrewsteinwold.substack.com/p/the-history-of-non-fungible-tokens?s=r
https://unblock.net/what-are-colored-coins/
https://cryptoadventure.com/a-brief-history-of-colored-coins-what-made-them-special/
[MEDIA=youtube]889JSfIaPzs[/MEDIA]
[MEDIA=youtube]r2FaaLS9vqE[/MEDIA]
https://www.youtube.com/channel/UCoNpaXRjlY9iOBEbtPRFnnQ